110 LAT TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ NAŁĘCZOWA - Wystąpienie Jerzego Michała Sołdka – prezesa TPN w latach 2010-2019, podczas jubileuszowej uroczystości w Nałęczowie w dniu 23 listopada 2019 roku.

Towarzystwo nałęczowskich regionalistów powstało w 1909 roku. Zorganizowane zostało w środo-wisku ludzi posiadających dużą wiedzę i spore już doświadczenie w pracy społecznej. Stało się to możliwe głównie dlatego, że lata rewolucji 1905-1907 (zwanej także IV powstaniem narodowym) –  przyniosły rozluźnienie przez carat okowów rusyfikacji, którymi skrępowano społeczeństwo polskie. Efektem jej była postępująca odwilż polityczna w ówczesnym Królestwie Polskim. W tych właśnie latach zaczęły powstawać liczne organizacje i instytucje społeczne o charakterze narodowym – polskim, które organizowały działalność oświatową i kulturalną, a także działalność gospodarczą, w tym rozwijający się ruch spółdzielczy. Wychodzą z dotychczasowej konspiracji organizatorzy tajnej oświaty narodowej, tworząc prywatne szkoły, przedszkola, biblioteki, kursy pedagogiczne i uniwersytety ludowe. Także tu, w Nałęczowie, małym podlubelskim uzdrowisku, ożywioną  działalność oświatową i kulturalną, a w konspiracji niepodległościową, prowadzili w latach 1905-1908 ludzie tej miary, jak: pisarze Stefan Żeromski i Gustaw Daniłowski, działacz gospodarczy i polityczny Stanisław Śliwiński, późniejszy minister II Rzeczypospolitej, pedagodzy: Kazimierz i Helena Dulębowie, Maria Weryho-Radziwiłłowicz, Faustyna Morzycka – owa Siłaczka Żeromskiego, miejscowi lekarze: Bronisław Malewski, Kazimierz Chełchowski, Antoni A. Puławski, Kazimierz Rudzki oraz Mieczysław Biernacki z Lublina, architekt Jan Koszczyc-Witkiewicz, sędzia i regionalista Henryk Wiercieński i emerytowany lekarz Wacław Lasocki, obaj weterani powstania 1863 r. – sybiracy, działaczka społeczna i filantropka Franciszka Walicka, organizatorka teatrów amatorskich Walentyna Nagórska, historyk dr Michał Sokolnicki z Warszawy, a  także adwokat i społecznik Wacław Łypacewicz.
    Z tego grona, jak również spośród wspólników zasiadających w Radzie Zarządzającej Towarzystwa Akcyjnego Zakładu Leczniczego „Nałęczów”, z siedzibą w Warszawie, którzy posiadali w Nałęczowie letniskowe wille, wyszła idea utworzenia stowarzyszenia miłośników miejscowości.  
    Inicjatorem powołania Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa – taką nazwę zaproponowano – był Wacław Łypacewicz (1871-1951). Mecenas Łypacewicz – działacz niepodległościowy, zesłaniec polityczny w latach 1903-1905, znany warszawski społecznik, publicysta i współpracownik warszawskiej prasy postępowej – był także wakacyjnym mieszkańcem Nałęczowa, właścicielem willi „Brzozy”; członkiem władz i prelegentem Lubelskiego Towarzystwa Szerzenia Oświaty „Światło”, którego źródeł szukać należy w nałęczowskiej działalności oświatowej Stefana Żeromskiego. Sam zaś autor „Ludzi bezdomnych” nie włączył się w nurt prac organizacyjnych TPN, gdyż od jesieni 1908 r. przebywał już na przymusowej emigracji.
    Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa (TPN) zostało zapisane w Rejestrze stowarzyszeń i związków guberni lubelskiej, w dniu 6 (19) lipca 1909 r., pod numerem 52. Zebranie założycielskie miało miejsce 22 sierpnia 1909 r. Przyjęto wówczas statut i wybrano 12-osobowy Zarząd i 3-osobową Komisję Rewizyjną. 5 września odbyła się druga tura zebrania założycielskiego, podczas którego ukonstytuowały się władze Towarzystwa. Prezesem Zarządu wybrano Wacława Łypacewicza. W § 2. Statutu TPN tak sformułowano cele jego działalności: „Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa ma na celu: a) współdziałanie rozwojowi Nałęczowa pod względem leczniczym, higienicznym i ogólnokulturalnym; b) ułatwienie i uprzyjemnienie kuracjuszom pobytu w uzdrowisku; c) upiększenie Nałęczowa i okolic. UWAGA.  Towarzystwo będzie się starało działać w porozumieniu z przedstawicielami Zakładu Leczniczego «Nałęczów» […].” W § 3. Statutu podkreślono, iż: „Działalność Towarzystwa rozciąga się na Cesarstwo i Królestwo Polskie, siedziba zaś znajduje się w Nałęczowie.”
    Nałęczów, zanim stał się osadą o charakterze uzdrowiskowym – co należy uzmysłowić słuchaczom – był wiejską osadą pałacowo-folwarczną, siedzibą dużego majątku, który po reformie administracyjnej 1867 r. utracił status gminy wiejskiej. Siedziba gminy Drzewce, do której należał w latach 1867 aż do 1929 r., znajdowała się w odległej o 6 km osadzie, Wąwolnicy. Stąd też organem, który nieformalnie, ale jednak de facto spełniał rolę organu samorządowego w Nałęczowie była wymieniona trzyosobowa Rada Zarządzająca Towarzystwa Akcyjnego Zakładu Leczniczego „Nałęczów”, posiadająca – przypomnijmy – stałą siedzibę w Warszawie. Toteż z chwilą powstania TPN Rada Zarządzająca pozyskała – tu, na miejscu w Nałęczowie – znaczącego sojusznika społecznego w realizacji wielu zadań, mających związek niemal z całokształtem funkcjonowania osady, a w niektórych aspektach także zakładu leczniczego.
    W pierwszym okresie działalności, latach 1909-1918, Towarzystwo, kierowane przez mecenasa Łypacewicza, zgłaszało liczne postulaty i wnioski, zarówno do kierownictwa Zakładu Leczniczego, mieszkańców osady i wójta gminy Drzewce, ale także do naczelnika powiatu puławskiego i władz gubernialnych w Lublinie. Podejmowano szereg inicjatyw i przedsięwzięć, których celem był rozwój infrastruktury komunalnej osady, ochrona środowiska naturalnego, poprawa stanu sanitarnego, wzbogacanie życia kulturalnego uzdrowiska oraz kultywowanie tradycji historycznej regionu i kraju. Oprócz oficjalnej, statutowej, działalności Towarzystwo Przyjaciół  Nałęczowa organizowało tajną oświatę narodową oraz konspiracyjną działalność                         niepodległościową. Pielęgnując tradycje walki o niepodległą Polskę, przygotowywano przyszłe kadry Legionów i Polskiej Organizacji Wojskowej. Członkowie TPN i ich wychowankowie walczyli zbrojnie w latach I wojny światowej, inni podjęli pracę w organizacjach i komitetach niosących różnorodną pomoc mieszkańcom Nałęczowa podczas działań wojennych i okupacji austriackiej. A w listopadzie 1918 r. współtworzyli także pierwszą polską władzę na tym terenie.
    Po odzyskaniu niepodległości TPN nadal realizowało wymienione zadania, ale część z nich już w znacznie zmienionym zakresie; doszły też nowe wyzwania.  Tak było aż do utworzenia w 1929 r. gminy Nałęczów. Wówczas zmienią się priorytety kierunków jego działalności. Wśród wielu przedsięwzięć Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa przed 1939 r., wymienić należy:  nabycie w 1911 r. od rodziny Górskich części lasku Wąwozy, co uchroniło go przed wyrębem i przekształceniem w pastwiska. W wykupionej części urządzono leśny park, z zapleczem do wypoczynku, zabaw i gier sportowych; zatrudniono także gajowego; w 1928 r. utworzono orkiestrę pod jego patronatem, ogłaszano konkursy na najpiękniejsze ogródki i posesje; monitowano do władz w sprawie rozwoju uzdrowiska; doprowadzono w 1925 r. do utworzenia, w miejsce stacji kolejowej Wąwolnica, nowej stacji Polskich Kolei Państwowych, stację Nałęczów. Realizowano wiele innych, ważnych dla uzdrowiska  i życia osady przedsięwzięć.
    Wśród działaczy Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa tamtych lat byli również ludzie wybitni, tacy jak: prezes TPN w latach 1929-1930, dr Zygmunt Chmielewski, wybitny polski spółdzielca i pedagog, prof. dr Rafał Radziwiłłowicz, lekarz i naukowiec, znany społecznik, obaj bracia Oktawii Żeromskiej; weterani   powstania 1863 r i sybiracy, znani społecznicy: Henryk Wiercieński, dr Wacław Lasocki i Edmund Judycki, generałowie: Władysław Wejtko i Ludwik Tarnowski, orientalista i religioznawca dr Jgnacy Radliński, poeci: Kazimierz Gliński i Zygmunt Różycki, architekt Jan Koszczyc-Witkiewicz, artysta malarz Krystyn H. Wiercieński, posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej: Wacław Łypacewicz, Tadeusz Błażejewicz i Tadeusz Brzezicki, oraz wielu innych wybitnych i niepospolitych działaczy Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa.
    W Latach wojny 1939-1945 niemieccy okupanci rozwiązali TPN, mimo to jego działacze  sprawowali opiekę nad leśnym parkiem zwanym „Uroczyskiem” i nie dopuszczali do wycinki drzew w Wąwozach. Po odzyskaniu niepodległości Towarzystwo wznowiło działalność, pod  prezesurą Mariana Pawłowskiego, muzyka, który kierował już Towarzystwem w latach 1936-1939, i nieformalnie podczas okupacji. Podjęto takie działania, jak: akcję sadzenia drzewek w Wąwozach;  zorganizowano zebranie mieszkańców w sprawie przyszłości Nałęczowa, jako uzdrowiska; pisano w 1946 r. do Ministerstwa Zdrowia w sprawie odbudowy zakładu leczniczego, zajmowanego wówczas przez Związek Inwalidów Wojennych. Postulowano w sprawach: estetyzacji Nałęczowa, oświetlenia i radiofonizacji osady, asfaltowania głównych ulic, odbudowy zabytków, wydanie przewodnika turystycznego; w 1949 r. zorganizowano „Dni Nałęczowa”, wystąpiono z wnioskiem o upamiętnienie miejsca egzekucji przez Niemców mieszkańców Nałęczowa... W początkach lat 50. XX w. aktywność TPN osłabła, a następnie zamarła, co wiązało się zarówno z podeszłym wiekiem  i problemami zdrowotnymi prezesa Pawłowskiego, jak i sytuacją polityczną w kraju. Orzeczeniem z dnia 1 marca 1960 r. – pod pretekstem nie dopełnienia, obowiązujących od marca 1950 r., wymogów w sprawie przystosowania stowarzyszeń do przepisów prawa o stowarzyszeniach – Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa zostało rozwiązane i wykreślone z Rejestru stowarzyszeń i związków Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Puławach, a jego majątek  został przepisany w 1962 r. na rzecz skarbu państwa.
    8 listopada 1970 r., po dziesięcioletniej przerwie, staraniem nałęczowskich społeczników  Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa zostało reaktywowane. Towarzystwo wznowiło działalność – co należy wyraźnie podkreślić – w okresie, gdy Nałęczów, od 1963 r. posiadający prawa miejskie, zaczął dynamicznie się rozwijać. Rozbudowa bazy sanatoryjnej i profilaktyczno-wypoczynkowej, infrastruktury komunalnej, powstanie spółdzielni mieszkaniowej oraz rozwój miejscowych szkół, spowodowały napływ do uzdrowiska nowych mieszkańców. Wpłynęło to w istotny sposób na pilną potrzebę większej integracji obywateli Nałęczowa. Z tej głównie potrzeby zrodził się pomysł reaktywowania Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa. Reaktywowania stowarzyszenia, które pracowałoby – na rzecz rozwoju nowo-czesnego uzdrowiska, ochrony środowiska przyrodniczego i specyficznego mikroklimatu, ochrony krajobrazu kulturowego, z licznymi zabytkami; towarzystwa które – jak miało to miejsce w latach 1909-1960 – pielęgnowałoby tradycję i upowszechniało współczesną wiedzę, o swojej małej ojczyźnie; podjęłoby się organizacji imprez i przedsięwzięć kulturalno-oświatowych, uzupełniając i wzbogacając oferty działających w Nałęczowie i gminie instytucji i placówek kultury.  
    Cele te i zadania, nakreślone w nowym statucie Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa, zostały przyjęte przez pierwszy walne zebrania, zobowiązując Zarząd i wszystkich członków do ich realizacji.
    Nie sposób wymienić, w krótkim wystąpieniu, całokształtu jego działalności w ciągu ostatniego półwiecza. Stąd zasygnalizujemy głównie cykliczne wydarzenia kulturalne, a także z zakresu ochrony środowiska przyrodniczego i krajobrazu kulturowego. Wśród nich: organizowaliśmy w latach 1972-1992 z Filharmonią Lubelską i Państwowym Przedsiębiorstwem „Uzdrowisko Nałęczów”, cykl koncertów instrumentalno-wokalnych „Nałęczowskie Divertimento”; w latach następnych: Nałęczowskie Spotkania Humanistów, Nałęczowskie Lektury, Spotkania w Salonie Literacko-Artystycznym, podczas których gościliśmy znanych luminarzy kultury polskiej. Wspólnie z Muzeum Bolesława Prusa – trwające do dzisiaj – Majówki z Panem Prusem; wzorem lat międzywojennych, wznowiony został w 1974 r. konkurs „Najpiękniejszy Ogródek, Posesja”, pod patronatem Burmistrza Nałęczowa; Nałęczowskie Biennale Sztuki Najmłodszych; Organizujemy, także pod patronatem Burmistrza, wspólnie z Nałęczowskim Ośrodkiem Kultury, Międzynarodowy Konkurs na Rysunek im. M.E. Andriollego – obecnie w cyklu triennale; od 2013 r coroczne Nałęczowskie Spotkania z Poezją; liczne wystawy monograficzne, w tym poświęcone: Bolesławowi Prusowi i Stefanowi Żeromskiemu, realizowane wspólnie z muzeami obu pisarzy, także Ewie Szelburg-Zarembinie, Andriollemu. Organizujemy wystawy artystyczne: malarstwa, grafiki i rzeźby, oraz związane z wydarzeniami historycznymi, jak: Powstanie 1863 r. – w 150. rocznicę wybuchu, Szkoła Ziemianek w Nałęczowie, 6. Pułk Legionów w 1916 r. w Nałęczowie, Dzieje uzdrowiska Nałęczów i wiele, wiele innych. Miały miejsce plenery: malarskie, grafiki, rzeźbiarskie i fotograficzne; organizujemy liczne spotkania autorskie, często wspólnie z Biblioteką im. Faustyny Morzyckiej w Nałęczowie; wykłady i pogadanki dla kuracjuszy; prelekcje historyków z TPN w miejscowościach gminy oraz w Lublinie, Puławach, czy Hrubieszowie;  spotkania prezesa Towarzystwa, o różnej tematyce, z młodzieżą szkolną; konkursy wiedzy o Nałęczowie i regionie; konkursy literackie oraz na wspomnienia z przeszłości; karnawałowe spotkania członków TPN i naszych gości. Obchodzimy ważne, państwowe i lokalne, rocznice i jubileusze; uroczyście i z urozmaiconym programem świętowaliśmy 100-lecie odzyskania Niepodległości. Dzisiejsze, jubileuszowe spotkanie, jest ostatnim akordem jego obchodów. Natomiast w trosce o dziedzictwo kulturowe: organizujemy od lat, ze Szkołą Podstawową im. Stefana Żeromskiego w Nałęczowie – Sprzątanie przez młodzież, przed Świętem zmarłych, zabytkowej części cmentarza parafialnego, połączone z lekcją patriotyzmu. Kilkakrotnie w latach 80-90. XX w., a od 2013 r już corocznie, organizujemy wspólnie z parafią rzymsko-katolicką i samorządem Nałęczowa kwesty na odnowę zabytkowych grobowców w starej części cmentarza; odnowiono ich już około 30. Trzykrotnie remontowaliśmy, z naszych środków, kapliczkę Pamięci Powstania 1863 r. na wzgórzu Jabłuszko; zleciliśmy wykonanie zadaszenia nad pomnikiem nagrobnym rodziny Wernickich, unikalnym w skali kraju, dziełem florenckiego rzeźbiarza Emilio Zocchiˋego. Towarzystwo nasze pozyskało środki z Unii Europejskiej na odnowę kolejnych 8 zabytkowych nagrobków, które aktualnie są  remontowane.  
    Ważnym medium, które informuje o historii i ludziach Nałęczowa, o życiu kulturalnym uzdrowiska oraz bieżącej działalności TPN, jest nasz rocznik „Głos Nałęczowa”; jak również liczne wydawnictwa książkowe poświęcone historii oraz ludziom Nałęczowa, a także wydawnictwa ilustrujące wydarzenia współczesne, jak 6 tomików „Nałęczowskich Spotkań z Poezją”, czy katalogi i informatory z wielu wystaw i konkursów; utworzyliśmy naszą stronę internetową  i facebook. O działalności Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa pisze także lokalna i regionalna prasa; nagrywane są reportaże oraz audycje radiowe i telewizyjne; za co jesteśmy niezmiernie wdzięczni.
    Lecz nie moglibyśmy pracować społecznie i realizować zadań statutowych, gdyby nie wsparcie, także materialne, ze strony Burmistrza i samorządu miejskiego; pomoc ze strony Starosty i Powiatu Puławskiego; wsparcie merytoryczne ze strony przewodniczącego oraz Wojewódzkiej Rady Towarzystw Regionalnych w Lublinie, a także przewodniczącej i Rady Krajowej Ruchu Stowarzyszeń Regionalnych Rzeczpospolitej Polskiej, której miałem zaszczyt i przyjemność przez dwie kadencje być członkiem, a przez 3 lata jej wiceprzewodniczącym. Otrzymywaliśmy i otrzymujemy wsparcie od różnych instytucji; współpracujemy z wielu organizacjami społecznymi, w tym z towarzystwami regionalnymi; współpracujemy z proboszczem i parafią nałęczowską. Możemy liczyć na niewielkie dary i odpisy od podatku na naszą działalność statutową – od osób prywatnych nie tylko z Nałęczowa.
    Wszystko jednak opiera się na dobrej organizacji pracy i mądrym kierowaniu przez prezesów i kolejne zarządy naszego stowarzyszenia. A więc, Towarzystwem Przyjaciół Nałęczowa kierowali w latach 1970-2019:      
    Prezesem, w latach 1970-1972, był Jan Głowecki, dyrektor PP „Uzdrowisko Nałęczów”, kolejnym, Wiesław Borowicz, w latach 1972-1973, z-ca dyrektora PPUN, w latach 1973-1988  Jarosław Olejnicki, artysta malarz, były żołnierz Szarych Szeregów w powstaniu warszawskim 1944 r. Najdłużej, w latach 1988-2010, kierowała Towarzystwem, Halina Bukowska, filolożka, kierowniczka Muzeum Bolesława Prusa w Nałęczowie.  
    23 marca 2010 r. odbyło się Walne Zebranie Sprawozdawczo-Wyborcze Członków Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa, podczas którego wybrano nowe władze – dotychczasowa prezes, Halina Bukowska, jak i czworo członków z grona ustępującego Zarządu: sekretarz Anna Wziątek, Janina Babinicz-Witucka, Bogusława Gałat i Stefan Butryn, nie kandydowało do nowych władz Towarzystwa – Po ukonstytuowaniu się Zarządu, prezesem został Jerzy Michał Sołdek (od 1988 r. wiceprezes Zarządu), Regina Wojno (1. kadencja), jako wiceprezes, Katarzyna Kinga Wójcik (1. kadencja), sekretarz, Jan Kutnik (1. kadencja), skarbnik, oraz członkowie Zarządu: Stanisław Jan Dąbrowski (1. kadencja), Zbigniew Stępień (1. kadencja) i Zbigniew Strzyżyński (od 1991 r. członek Zarządu). Do Komisji Rewizyjnej wybrano: przewodniczącym Janusza Hładkiego (od 1988 r. członka władz TPN), członkami Komisji: Tadeusza Adamczyka (1. kadencja)   i Mirosława Kleczkowskiego (wieloletniego członka KR). Prawie w tym samym  składzie władze TPN pracują od marcu 2019 r., kolejną, czwartą kadencję, ze zmianą w Zarządzie:  w 2016 r. odszedł Stanisław J. Dąbrowski, wybrano Bogusława Gałęzowskiego, i dwoma zmianami w Komisji Rewizyjnej: w 2013 r. odszedł Mirosław Kleczkowski, wybrano Henryka Żurka, a po jego śmierci w tym samym roku, wybrano Czesława Szyszko. Podczas posiedzenia Zarządu 5 czerwca br. Jerzy M. Sołdek złożył rezygnację z funkcji prezesa i członka Zarządu, co podyktowane było konfliktem interesów radnego Rady Miejskiej w Nałęczowie i prezesa oraz członka zarządu stowarzyszenia (TPN), które korzysta z różnych form dotacji Gminy Nałęczów. Znowelizowana ustawa samorządowa wyklucza łączenie ww. funkcji. Ustępujący prezes zaproponował na swoje miejsce Bogusława Gałęzowskiego, którego kandydatura została przyjęta jednogłośnie. Na   wakującą funkcję członka Zarządu wybrano Stanisława Olszewskiego.
    Zobowiązany do w miarę krótkiego wystąpienia, nie jestem w stanie już wymienić pozostałych, najbardziej aktywnych spośród  tzw. szeregowych członków TPN. Usłyszycie Państwo ich nazwiska podczas wręczania dyplomów i podziękowań, które przygotował prezes i Zarząd Towarzystwa.       
    Winien jestem przedstawić Państwu jeszcze redakcję „Głosu Nałęczowa”, naszego pisma, ukazującego się od 1978 r. nieregularnie, a od 1992 r. jako rocznik. W latach  tych, aż do 2010 r. w redakcji pracowały: Halina Bukowska, redaktor naczelny, Anna Wziątek, sekretarz redakcji oraz: Wiesława Dobrowolska-Łuszczyńska i Bożena Kursowa. Od 2010 r Głos redagują: Jerzy M. Sołdek, redaktor naczelny, Katarzyna K. Wójcik, sekretarz redakcji, oraz: Wiesława Dobrowolska-Łuszczyńska, Maria Mironowicz-Panek, Maria Rzeczyca i Zbigniew Strzyżyński, a do 2017 r. pracował z nami także Stanisław J. Dąbrowski.
    Szanowni Państwo, drogie koleżanki i koledzy, pozwólcie, że jeszcze raz podziękuję wszystkim osobom i instytucjom, z którymi w ostatnich 9. latach mojej prezesury przyszło mi pracować i współpracować. Dziękuję serdecznie! Natomiast nowemu prezesowi i Zarządowi pod jego kierownictwem, a także przewodniczącemu i członkom Komisji Rewizyjnej oraz wszystkim  nałęczowskim regionalistom życzę realizacji zadań statutowych i samej pomyślności, w kolejnym dziesięcioleciu działalności Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa.
    Dziękuję za uwagę!

Jerzy Michał Sołdek