Gród na Wzgórzu Kościelnym w Nałęczowie (drugi gród w dawnej Bochotnicy) Już samo usytuowanie wzgórza, o powierzchni około 10 hektarów, tuż przy starym trakcie handlowym, […]
– wiódł on z Rusi, przez Lublin, Bochotnicę, do Kazimierza, gdzie się rozgałęział, pierwszy szlak poprzez przeprawę na Wiśle prowadził do Wrocławia, Pragi i Norymbergi, drugi prowadził przez Mazowsze, Toruń, Gdańsk, i dalej do Lubeki i Flandrii [...] – nadawały mu charakter strategiczny. Do dnia dzisiejszego zachowały się wokół wzgórza ślady fosy, która je przed wiekami otaczała. Od strony zachodniej fosa zachowała się w całości, od południa w poło-wie, a od wschodu fragmentarycznie. Natomiast od północy zabezpieczało gród strome urwisko i płynąca u jego stóp, zapewne rozległa wówczas, rzeka (Bochotniczanka) i jej bagniste brzegi. Dodatkowym zabezpieczeniem przed napaścią wroga były na pewno wały obronne i inne umocnienia wokół grodu. Do niedawna jeszcze widoczne były ślady lochów, odległych nieco od centrum wzgórza, wykopanych poniżej kulminacji, na której stoi dzisiaj barokowy kościół parafialny, tuż przy starej plebanii.
W latach 1325 – 1328 powstała w Bochotnicy parafia pod wezwaniem Jana Chrzciciela. [...] Drewniany kościół stanął na Wzgórzu Kościelnym. Jak wskazuje topografia terenu, pierwszy kościół parafialny stanął dokładnie w miejscu (także kolejne świątynie), gdzie do niedawna był warowny gród. Stąd nasuwa się od razu pytanie, co się stało z ośrodkiem władzy świeckiej w Bochotnicy, skoro jego miejsce zajął ośrodek administracji kościelnej? Wybudowano tu świątynię i zabudowania towarzyszące: plebanię, budynki gospodarcze plebana, a z czasem [prebendę dla księży i] szpital [z izbami dla organisty i dla bezdomnych starców, oba budynki drewniane pod wspólnym dachem] […] oraz karczmę na wschodnim stoku wzgórza. Czyżby o przeniesieniu ośrodka lokalnej administracji i centrum gospodarczego książęcej lub już królewskiej wsi na zachodni kraniec gruntów Bochotnicy, w miejsce mniej strategiczne, zadecydował upadek znaczenia grodu? Nie jest wykluczone, iż wiązało się to ze wzrostem znaczenia pobliskiej Wąwolnicy, gdzie wokół grodu rozwinęła się osada targowa, a następnie królewskie miasto. Można się domyślać, że przyczyną tą mogły być również, w dobie rozbicia dzielnicowego, a szczególnie w XIII wieku, najazdy i łupieżce wyprawy naszych wschodnich i północno–wschodnich sąsiadów: Rusinów, Tatarów, Litwinów i Jaćwingów. Nie wykluczone, iż wówczas został zniszczony gród i osada u stóp wzgórza. Jest także prawdopodobne, że o spadku znaczenia ośrodka władzy w Bochotnicy mogły zadecydować obie przyczyny.
Fragment książki Jerzego Michała Sołdka, Osobliwości, Zagadki i tajemnice Nałęczowa. Nałęczowscy powstańcy Sybiracy 1863, wyd. Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa, Nałęczów 2013.
fot.1 Lata 1910-1920 , Kościół św. Jana Chrzciciela.
fot. 2 Kościół widok od strony Bochotnicy
fot. 3 Widok z Poniatówki na wzgórze kościelne
fot. 4 1961 , Kościół św. Jana Chrzciciela
fot. 5 1963 , Kościół św. Jana Chrzciciela.
fot. 6 Nałęczów. Wzgórze Kościelne z fosą, lata 70. XX w., Fot. Wiesław Malicki.
